استاندارد طلا چیست؟

استاندارد طلا یک سیستم پشتوانه مالی است که در آن ارزش واحد پول یک کشور با مقدار ذخایر طلای آن کشور سنجیده می‌شود. یعنی بانک مرکزی یک دولت متعهد می‌شود که ارز کاغذی یا همان اسکناس را به مقدار مشخصی از طلا تبدیل کند. یا به بیانی دیگر، طلا پشتوانه پول ملی است و بانک مرکزی هر دولت موظف است که هر اسکناس چاپ‌شده را با معادل آن تضمین کند. حال این سوال پیش می‌آید که چرا سیستم استانداردها به‌وجود آمده است؟ تا قبل از پیدایش ارزهای فیات (ارزهایی که پشتوانه ارزی ندارند) نظام پولی هر کشور بر اساس فلزهای گرانبهایی چون طلا و نقره پایه‌ریزی می‌شد. این مقاله به بررسی انواع استانداردهای پشتوانه‌های ارزی، مزایا، معایب و سرنوشت آن می‌پردازد.

انواع استاندارد طلا

از زمان‌های گذشته انسان‌ها به دلیل ارزش ذاتی طلا برای مبادلات از سکه‌های رایج استفاده می‌کردند. به مرور زمان بر اثر مسائلی چون سنگینی، فرسایش، مشکلات حمل و نقل و هزینه ضرب سکه، اسکناس‌ها جایگزین آن شدند. از انواع استاندارهای طلا می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• استاندارد شمش: به‌جای سکه‌ها در قالب‌های بزرگ‌تر به عنوان پشتوانه پول استفاده شدند. بانک‌های مرکزی موظف‌اند که اسکناس‌ها را به شمش تبدیل کنند.
• استاندارد ارزی مبتنی بر پشتوانه طلا: کشورها به‌جای نگهداری ذخایر طلای کشور خود، ارز کشورهایی که دارای این استاندارد هستند را ذخیره می‌کنند. یعنی این کشورها پول خود را به ارز کشورهایی که پشتوانه طلا دارند تبدیل می‌کنند.
• استاندارد دو فلزی: طلا و نقره به‌عنوان پشتوانه ارز به کار می‌روند. در این نوع استاندارد چون نقره فراوان‌تر از طلاست، انعطاف بیشتری در عرضه پول فراهم می‌سازد.
• استاندارد کلاسیک: پول ملی قابل تبدیل آزاد به طلاست و نرخ ثابتی بین ارزها برقرار است و عرضه پول به ذخایر کشور محدود است.

استاندارد شمش

در این سیستم، اسکناس‌ها قابل تبدیل به شمش بانک مرکزی هستند. از مزایای نگهداری شمش می‌توان به امنیت بیشتر و مدیریت آسان‌تر آن اشاره کرد. از معایب خرید شمش می‌توان از کاهش دسترسی عمومی و نگهداری آن در خزانه‌ها نام برد.

استاندارد ارزی

کشورهایی که ذخایر کافی ندارند، به‌جای آن، ارز کشورهای دارای استاندارد طلا را خریداری و ذخیره می‌کنند. از مزایای این مدل ذخیره استاندارد ارزی می‌توان به برطرف کردن مشکل ارزی کشورهای کوچک اشاره کرد. از معایب این استاندارد ارزی وابستگی به دیگر کشورها است.

استاندارد کلاسیک

استاندارد کلاسیک از سال ۱۸۱۹ در انگلستان آغاز شد و در دهه‌های بعدی به کشورهای دیگر سرایت کرد. در سیستم کلاسیک، کشورهای صنعتی نرخ مشخصی برای تبدیل ارز به طلا تعریف می‌کنند که با تجارت و نوسانات بازارهای بین‌المللی هماهنگ است. از مزایای آن ثبات اقتصادی و شفافیت روابط تجاری در سطح بین‌المللی و از معایب آن روبرو شدن با بحران‌های اقتصادی در جهان شمول است.

مزایای سیستم پولی با پشتوانه‌های استاندارد

دولت‌ها و مردم به دلایل زیادی از دیرباز از سیستم پولی با پشتوانه ارزی استقبال می‌کنند و به آن اعتماد دارند. روابط تجاری و اقتصادی بین دولت‌ها بر اساس همین پشتوانه‌های ارزی رقم می‌خورد و این مدل سیستم مزایای زیادی از جمله موارد ذیل دارد:

• کنترل تورم: در این سیستم، چاپ اسکناس برمبنای ذخایر کشورها شکل می‌گیرد در نتیجه، تورم غیرقابل کنترل به‌ندرت اتفاق می‌افتد.
• اعتماد: مردم به پولی که پشتوانه دارد، بیشتر اعتماد دارند.
• ثبات نرخ ارز: استاندارد طلا باعث ایجاد نرخ ارز ثابت بین کشورها و تسهیل تجارت جهانی می‌شود.
• جلوگیری از سیاست‌های مالی بی‌حساب: دولت‌ها نمی‌توانند بی‌حساب و کتاب و بدون پشتوانه ارزی، پول چاپ کنند.
• کنترل نوسانات اقتصادی: در طولانی مدت، به‌عنوان ذخیره ارزی عمل می‌کند و به نوعی سرمایه‌گذاری امن به شمار می‌رود.

معایب سیستم استاندارد طلا

در سال‌های اخیر، با توجه به بحران‌های اقتصادی و تورم‌های بالا در جهان، برخی اقتصاددانان پیشنهاد بازگشت به استاندارد طلا را مطرح می‌کنند. با این وجود ذخایر آن برای پشتیبانی از مسائل اقتصادی جهان مدرن کافی نیست و سیاست‌های اقتصادی نیازمند انعطاف‌پذیری بیشتری هستند. همچنین رشد بی‌رویه فناوری و شیوه‌های نوین بانکداری، نیازمند پشتوانه‌های مالی جدید است. جدول زیر نمایی از معایب این مدل سیستم را نشان می‌دهد:

• کاهش انعطاف اقتصادی: دولت‌ها در بحران‌هایی مثل رکود یا جنگ نمی‌توانند سریع پول تزریق کنند.
• وابستگی به ذخایر معدنی: اقتصاد کشورها وابسته به کشف و استخراج آن می‌شود.
• افزایش ریزش قیمت‌ها: کمبود آن می‌تواند باعث کاهش قیمت‌ها و در نتیجه رکود شود.
• محدودیت رشد اقتصادی: چون عرضه پول محدود می‌شود، روند رشد اقتصادی کند پیش می‌رود.
• احتکار و خرج کردن آن: بحران‌های سیاسی یا اقتصادی ممکن است باعث خروج گسترده آن از سیستم‌های بانکی شود.

پایان دوران پشتوانه‌های ارزی قدیمی

عوامل زیادی باعث جایگزینی ارز فیات با استاندارد طلا در دنیای مدرن شده است. با وجود اینکه ارز فیات یا همان ارز بدون پشتوانه به دلیل نامحدود بودن خطر تورم را بالا می‌برد و ثبات کم‌تری دارد، ولی انعطاف بیشتری در کنترل بحران‌های اقتصادی کشورها دارد. این سیستم انعطاف بسیار کمی در برابر نوسانات اقتصادی و بحران‌‌هایی چون جنگ‌های جهانی دارد. از مهم‌ترین عواملی که باعث جایگزینی ارزهای فیات شده است، می‌توان از موارد ذیل نام برد:

• جنگ‌های جهانی: هزینه‌های نجومی جنگ‌ها باعث شدند دولت‌ها استاندارد پشتوانه‌های ارزی را کنار بگذارند.
• ظهور بانکداری مدرن: ابزارهای مالی جدیدی چون ارزهای دیجیتالی با این استانداردها هم‌خوانی نداشتند.
• ارزهای فیات و کنترل پولی بیشتر: کشورها ترجیح می‌دادند پولی داشته باشند که تحت کنترل کامل‌شان باشد و در مواقع لزوم از انعطاف‌پذیری بالایی برخوردار باشد.

چشم‌انداز آینده استاندارد طلا با ظهور رمزارزها

با افزایش تورم و چاپ بی‌رویه اسکناس در کشورها و بحران‌های اقتصادی جهان شمول، بسیاری از اقتصاددانان و سرمایه‌گذاران به استاندارد طلا به‌عنوان راه‌حلی برای ثبات اقتصادی جهان نگاه می‌کنند. به طور مثال برخی از به وجود آورندگان رمزارزهای دیجیتالی تلاش کرده‌اند ارزهای دیجیتالی با پشتوانه طلا بسازند. ولی به دلیل تراکم بالای حجم تجارت جهانی بر اساس پشتوانه ارزی طلا، این مدل هنوز مخالفان زیادی دارد. از سوی دیگر، سیستم بانکداری مدرن نیاز به انعطاف پذیری بیشتری دارد و بازگشت به این مدل استاندارد بعید به نظر می‌رسد. از منظری دیگر، ذخیره‌سازی آن در کنار ارزها فیات یا رمزارزها می تواند به این سیستم جدید غیرقابل کنترل کمک کند. با تمام این احوال، با وجود اینکه این مدل استانداردها پایه نظام پولی بسیاری از کشورها را تشکیل داده، اما به تدریج جای خود را به سیستم‌های پولی نوین می‌دهد.

سرنوشت طلا

بحث استانداردهای ارزی همچنان موضوعی جنجالی است. موافقان پشتوانه‌های ارزی معتقدند که این کار می‌تواند تورم را کنترل کرده و ثبات اقتصادی را بیشتر کند. مخالفان آن می‌گویند که در دنیای پیچیده امروز، چرخه اقتصاد نوین نیاز به انعطاف بیشتری دارد و استاندارد طلا محدودیت‌های زیادی را در بر می‌گیرد که نمی‌توان آن را نادیده گرفت. از مهم‌ترین این محدودیت‌ها می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:

• ذخایر موجود در جهان به عنوان پشتوانه ارزی کافی نیست.
• پاسخگویی استاندارد‌های آن به بحران‌های مالی یا رکود اقتصادی کند است.
• مشکلات تطبیق عرضه آن با رشد اقتصادی عدیده است.
• برخی از اقتصاددانان با ادامه استفاده از آن به عنوان پشتوانه مالی به دلیل تعارضش با ساختارهای نوین اقتصاد جهانی مخالفند.

در حال حاضر دیگر کشورها از سیستم استاندارد طلا به طور کامل استفاده نمی‌کنند و سیستم ارزهای فیات جایگزین پشتوانه‌های ارزی شده است. یعنی ارزش پول در جهان امروز، با قدرت اقتصادی یک کشور و سیاست‌های بانک مرکزی آن تعیین می‌شود. ولی همچنان بحث پشتوانه‌های ارزی برای سرمایه‌گذاران جذاب و بحث برانگیز است. بسیاری از اقتصاددانان معتقدند به زودی نسخه‌ی مدرن و دیجیتال آن به‌شکل رمزارزهایی با پشتوانه طلا روانه بازار خواهد شد. ولی با وجود همه‌ی فراز و نشیب‌های اقتصادی، بانک‌های مرکزی سراسر جهان، هنوز آن را ذخیره می‌کنند و سرمایه‌گذاران در دوران بحران‌های اقتصادی از این فلز گرانبها استفاده می‌کنند. مهم‌تر از همه طلا در جهان همچنان نماد ثروت و قدرت است.